Phân biệt vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da bệnh lý

Vàng da sơ sinh là một hiện tượng phổ biến ở trẻ mới sinh, và có thể được phân biệt thành vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da sơ sinh bệnh lý. Dưới đây là cách phân biệt giữa hai loại vàng da này.

Tìm hiểu bệnh vàng da sinh lý

Vàng da sinh lý là một vấn đề lâm sàng thường gặp ở giai đoạn sơ sinh, biểu hiện chủ yếu là nồng độ bilirubin toàn phần trong huyết thanh tăng cao. Vàng da sinh lý không cần điều trị nhưng cần theo dõi cẩn thận. Vàng da sinh lý thường xuất hiện 2-3 ngày sau khi sinh, đạt đỉnh điểm vào 4-5 ngày, giảm dần sau 7-10 ngày và kéo dài không quá 2 tuần. 

Tổng mức bilirubin huyết thanh ở trẻ đủ tháng thường không vượt quá 12,9 mg/dl và thường hết trong vòng 2 tuần. Tổng mức bilirubin trong huyết thanh ở trẻ sinh non thường dưới 15 mg/dl và có thể hết trong đến 3-4 tuần.

Vàng da sinh lý là một vấn đề lâm sàng thường gặp ở giai đoạn sơ sinh

Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh chủ yếu biểu hiện bằng vàng da ở mặt và thân, còn các bộ phận khác như mặt, lòng bàn tay, lòng bàn chân không bị vàng. Khi trẻ sơ sinh bị vàng da sinh lý, hầu hết mọi người đều thực hiện việc cho trẻ bú mẹ đầy đủ có thể làm tăng lượng nước tiểu và phân, từ đó thúc đẩy tình trạng vàng da biến mất.

Tìm hiểu bệnh vàng da bệnh lý

Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh đề cập đến hiện tượng bệnh lý do nồng độ bilirubin trong huyết thanh tăng bất thường (> 20 mg/dL) hoặc do sự thay đổi bản chất của việc tăng bilirubin trong thời kỳ sơ sinh. Có một số loại vàng da bệnh lý khác nhau ở trẻ em, mỗi loại có nguyên nhân và triệu chứng riêng như:

• Vàng da sinh học

Vàng da sinh học là một hiện tượng bình thường ở trẻ mới sinh do sự phá hủy bình thường của tế bào máu đỏ và gan của trẻ chưa hoàn thiện quá trình loại bỏ bilirubin một cách hiệu quả.

Biểu hiện: Da của trẻ có thể trở thành màu vàng nhạt hoặc vàng đậm, thường bắt đầu từ khu vực mắt và sau đó lan rộng đến cả cơ thể.

Vàng da sinh học thường tự giảm và biến mất sau vài ngày mà không cần phải điều trị đặc biệt. Trong một số trường hợp, việc sử dụng ánh sáng xanh (phototherapy) có thể được áp dụng nếu mức độ bilirubin tăng cao.

Biểu hiện vàng da bệnh lý có thể đi kèm với các triệu chứng khác của bệnh gan hoặc xơ gan

• Vàng da tán huyết

Đây là một loại vàng da bệnh lý thường xuất hiện khi có sự phá hủy tế bào máu đỏ quá mức hoặc gan không thể loại bỏ bilirubin một cách hiệu quả. Bệnh vàng da tán huyết thường xảy ra trong vòng 24 giờ sau khi sinh và thường do tan máu do sự không tương thích giữa nhóm máu giữa mẹ và con. Thông thường khi người mẹ có nhóm máu O sinh ra con có nhóm máu A hoặc B, một số em bé sẽ bị bệnh vàng da tán huyết.

Biểu hiện: Màu vàng có thể trở nên rất nặng nề và lan rộng nhanh chóng trên toàn bộ cơ thể.

Điều trị tập trung vào giảm thiểu sự tích tụ của bilirubin trong cơ thể, thường bằng cách sử dụng ánh sáng xanh hoặc truyền máu.

• Vàng da do bệnh gan hoặc xơ gan

Các bệnh liên quan đến gan hoặc xơ gan, như viêm gan, viêm gan siêu vi B hoặc C, hoặc xơ gan, có thể gây ra sự tích tụ của bilirubin và xuất hiện vàng da.

Biểu hiện: Biểu hiện vàng da có thể đi kèm với các triệu chứng khác của bệnh gan hoặc xơ gan, như mệt mỏi, đau bụng, hay đau và phình lên ở bụng dưới.

Điều trị tập trung vào điều trị nguyên nhân gốc của bệnh gan hoặc xơ gan, cũng như giảm thiểu sự tích tụ của bilirubin trong cơ thể.

• Vàng da do rối loạn tiêu hóa

Một số rối loạn tiêu hóa, như rối loạn gan hoặc vấn đề với hệ thống tiêu hóa, cũng có thể gây ra sự tích tụ của bilirubin và xuất hiện vàng da.

Biểu hiện: Biểu hiện vàng da thường đi kèm với các triệu chứng khác của rối loạn tiêu hóa, như tiêu chảy, buồn nôn hoặc đau bụng.

Điều trị: Điều trị tập trung vào điều trị nguyên nhân gốc của rối loạn tiêu hóa và giảm thiểu sự tích tụ của bilirubin trong cơ thể.

Phân biệt vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da bệnh lý

Đặc điểm	Vàng da sinh lý	Vàng da bệnh lý
Thời điểm xuất hiện	Vàng da sơ sinh sinh lý thường xuất hiện sau 2-3 ngày sau khi sinh và đạt đỉnh vào ngày thứ 4-5	Có thể xuất hiện ngay sau sinh hoặc sau vài ngày
Mức độ vàng da	Vàng da nhẹ, da vàng chủ yếu ở mặt và thân trên	Vàng da nặng, da vàng toàn thân, vàng cả lòng bàn tay và lòng bàn chân
Thời gian vàng da	Tự khỏi trong vòng 1-2 tuần	Không tự khỏi, cần điều trị
Triệu chứng kèm theo	Không có triệu chứng kèm theo	Có thể có các triệu chứng như gan to, nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu
Xét nghiệm	Xét nghiệm bilirubin máu cho thấy bilirubin tăng cao nhưng thấp hơn 20 mg/dL	Xét nghiệm bilirubin máu cho thấy bilirubin tăng cao hơn 20 mg/dL, có thể kèm theo các xét nghiệm khác để xác định nguyên nhân
Điều trị	Không cần điều trị	Vàng da sơ sinh bệnh lý thường cần được theo dõi chặt chẽ và có thể yêu cầu điều trị bằng cách sử dụng ánh sáng xanh để giảm mức độ bilirubin trong cơ thể.

Lưu ý:

Bảng so sánh trên chỉ mang tính chất tham khảo, không thể thay thế cho chẩn đoán của bác sĩ. Nếu trẻ bị vàng da, cha mẹ cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Khi cha mẹ đưa trẻ sơ sinh đến gặp bác sĩ hoặc được tư vấn về bệnh vàng da thì luôn mong muốn bác sĩ có thể xác định trẻ bị vàng da sinh lý hay bệnh lý càng sớm càng tốt.

Tuy nhiên, quá trình nhận biết không hề dễ dàng đối với các bác sĩ, bởi bất kỳ bệnh nào gây sản xuất quá nhiều bilirubin, rối loạn hấp thu, chuyển hóa, bài tiết đều có thể gây vàng da quá mức hoặc kéo dài.

Điều trị tập trung vào giảm thiểu sự tích tụ của bilirubin trong cơ thể để giảm vàng da

Trong quá trình tư vấn, bác sĩ sẽ xác định nguyên nhân có thể thông qua việc hỏi bệnh, khám thực thể và lựa chọn các xét nghiệm phụ trợ cần thiết.

Tiền sử bệnh và gia đình mà bác sĩ quan tâm như tuổi thai của đứa trẻ? Cân nặng khi sinh? Phương pháp cho ăn? Cân nặng hiện tại? Bệnh vàng da xuất hiện khi nào? Thay đổi mức độ vàng da? Nước tiểu và nước tiểu có màu gì? Nhóm máu của bố và mẹ là gì? Người mẹ có hoàn cảnh đặc biệt nào trong quá trình mang thai và sinh nở không? Trong gia đình có bệnh nhân mắc bệnh thiếu G6PD không?…

Từ đó bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán và phương pháp điều trị vàng da phù hợp và an toàn cho trẻ.