Quai bị ở trẻ em: Biến chứng nguy hiểm cha mẹ chớ chủ quan

Quai bị là căn bệnh truyền nhiễm cấp tính thường xuất hiện ở trẻ em do virus thuộc nhóm RNA và paramyxovirus gây ra. Bệnh quai bị hiện nay vẫn chưa có thuốc đặc trị, tuy nhiên nếu biết cách nhận biết các dấu hiệu của bệnh quai bị ở trẻ ngay từ sớm sẽ giúp phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Quai bị ở trẻ em là gì?

Quai bị ở trẻ em là một bệnh truyền nhiễm cấp tính về đường hô hấp do virus quai bị gây ra. Bệnh có thể xảy ra quanh năm, cao điểm vào mùa đông và mùa xuân và nhanh chóng lây lan ở các khu vực tập trung đông người như: trường học, khu vui chơi,…

Tác nhân gây bệnh là virus quai bị thuộc nhóm RNA và paramyxovirus. Loại virus này có kháng nguyên V (kháng nguyên virus) và kháng nguyên S (kháng thể hòa tan). Chúng có thể xuất hiện trong cơ thể bệnh nhân 1-2 tuần sau khi nhiễm bệnh, sau đó giảm dần và có thể tồn tại từ 6 đến 12 tháng. Nó có thể tồn tại trong một thời gian dài trong điều kiện đông lạnh. Nó có thể tồn tại trong 9 tháng ở nhiệt độ -45oC, 2 tháng ở nhiệt độ 4oC và chỉ có thể tồn tại trong 24 giờ ở nhiệt độ 37oC. 

Dấu hiệu nhận biết bệnh quai bị ở trẻ em

Trong giai đoạn ủ bệnh

Giai đoạn ủ bệnh thường kéo dài khoảng từ 12 đến 24 ngày. Giai đoạn này chưa có các dấu hiệu nhận biết cụ thể, nên thường dễ lây lan bệnh cho người khác nhất và chưa có biện pháp phòng ngừa.

Trong giai đoạn phát bệnh

Khoảng 1-2 ngày trước khi phát bệnh, trẻ sẽ bắt đầu thấy khó chịu, mệt mỏi, hay dễ cáu gắt. Sau đó bệnh khởi phát bắt đầu bằng việc trẻ sốt cao trên 38 độ C kéo dài khoảng 3-4 ngày. Sau đó, các dấu hiệu của bệnh quai bị ở trẻ em sẽ dần biểu hiện rõ nét hơn:

• Đau đầu;
• Nhức tai;
• Cảm giác ớn lạnh, sợ gió;
• Chán ăn, ngủ ít, cơ thể suy nhược;
• Đau nhức xương khớp;
• Sưng to tuyến mang tai, gây đau nhức…

Trong giai đoạn phát bệnh hoàn toàn

Sau giai đoạn khởi phát, trẻ sẽ chuyển qua giai đoạn phát bệnh hoàn toàn. Biểu hiện của giai đoạn này dễ nhận ra nhất là sưng viêm tuyến mang tai. 

Thông thường, trẻ bị quai bị sẽ bị sưng tuyến mang tai ở cả hai bên, trong đó một tuyến sẽ sưng lên trước và khoảng 24-48 giờ sau, tuyến còn lại sẽ sưng lên sau. Tuy nhiên, tình trạng sưng viêm ở hai bên má sẽ không giống nhau, một bên nhỏ, một bên to. Vùng da chỗ sưng lên sẽ căng bóng, không đau, không đỏ nhưng có tính đàn hồi và nóng hơn những vùng da khác. Lúc đó, do tuyến mang tai sưng to nên mặt trẻ sẽ bị biến dạng trông phình to ra, cổ bành, cằm xệ.

Ngoài ra, khi trẻ muốn há miệng, hoặc nhai hay nuốt, trẻ sẽ cảm thấy đau hơn, trẻ bị sưng hạch góc hàm và họng viêm đỏ. Tình trạng này khiến trẻ mệt mỏi, biếng ăn hay cảm thấy khó chịu hơn.

Hầu hết các trường hợp quai bị ở trẻ em đều là lành tính và có thể tự khỏi trong khoảng 1-2 tuần. Tuy nhiên, có một số trường hợp bệnh quai bị ở trẻ sẽ trở nên nghiêm trọng hơn dẫn đến các biến chứng nguy hiểm.

Quai bị ở trẻ em: Các biến chứng nguy hiểm 

1. Biến chứng hệ thần kinh

Được biết, khoảng 10% đến 20% trường hợp có thể có biểu hiện lâm sàng, biểu hiện lâm sàng là viêm não (khoảng 5%), viêm màng não (khoảng 27%) và viêm não tủy. Những người bị tổn thương tiểu não chủ yếu phát triển các cơn co thắt xoắn, tổn thương dây thần kinh sọ não, não úng thủy… 

• Khi trẻ bị viêm màng não, trẻ sẽ có các biểu hiện: đau bụng, buồn nôn, tụt huyết áp, nôn, co giật, rối loạn ý thức. 
• Khi trẻ bị viêm não, trẻ sẽ có các biểu hiện: sốt cao, đau đầu, co giật, tăng trương lực cơ, có thể rối loạn hành vi, tác phong…

2. Biến chứng cơ quan sinh sản

Virus quai bị cũng có thể xâm nhập vào tuyến sinh dục, biểu hiện dưới dạng viêm tinh hoàn hoặc viêm buồng trứng. Biến chứng này phổ biến hơn ở thanh thiếu niên hoặc người lớn và ít gặp hơn ở trẻ em. Nó thường xảy ra từ 3 đến 13 ngày sau khi sưng tuyến mang tai, phổ biến hơn ở một bên và chỉ thấy 2% đến 3% ở cả hai bên. Biểu hiện lâm sàng bao gồm sốt cao, nhức đầu, buồn nôn, nôn và đau cục bộ. Bìu sưng tấy và da đỏ. Quá trình của bệnh diễn ra là khoảng trong 10 ngày. Tỷ lệ mắc bệnh viêm buồng trứng ít hơn so với viêm tinh hoàn, triệu chứng lâm sàng cũng nhẹ, chỉ đau thắt lưng, đau bụng dưới và kinh nguyệt không đều. Nó có thể khiến khoảng 30% đến 50% tinh hoàn hoặc buồng trứng của trẻ bị teo ở các mức độ khác nhau và nếu teo hai bên có thể dẫn đến vô sinh.

3. Viêm tụy cấp

Bệnh có thể gặp ở trẻ lớn hơn và hầu hết các trường hợp xảy ra từ 3 đến 5 ngày hoặc đến 1 tuần sau khi sưng tuyến mang tai. Các triệu chứng chính là nhiệt độ cơ thể tăng đột ngột, kèm theo nôn mửa nhiều lần và thường xuyên đau bụng trên dữ dội, tiêu chảy, chướng bụng hoặc táo bón. Có cảm giác đau rõ ràng ở vùng bụng trên và căng cơ cục bộ. Siêu âm B đôi khi cho thấy tụy to. Amylase trong máu và nước tiểu đều tăng, nhưng trong 90% trường hợp mắc quai bị đơn giản, amylase cũng có thể tăng nhẹ hoặc vừa phải.

4. Điếc tai

Suy giảm thính lực, thậm chí điếc tai cũng là biến chứng, di chứng của bệnh quai bị. Sự thay đổi này không chỉ thấy ở những bệnh nhân mắc bệnh viêm não đồng thời mà còn thấy ở trẻ em bị quai bị đơn giản. Tình trạng điếc chủ yếu xảy ra một bên tai, tỷ lệ mắc bệnh cao hơn ở trẻ lớn, chủ yếu trong vòng 10 ngày kể từ khi khởi phát. Nếu biến chứng do viêm não thì tỷ lệ điếc thậm chí còn cao hơn, khoảng 23,8%. Trường hợp điếc do phù dây thần kinh thính giác có thể khỏi trong vòng khoảng 6 tháng bằng cách giảm phù nề và cải thiện vi tuần hoàn cục bộ. Còn trường hợp điếc do thoái hóa dây thần kinh thính giác thường trở thành tổn thương suốt đời.

5. Các biến chứng khác

Trẻ bị quai bị nếu không được điều trị đúng cách có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm khác như: Biến chứng viêm thận khoảng 1,14% trường hợp, có thể xảy ra cùng lúc với sưng tuyến mang tai hoặc trong vòng 1 tuần sau khi bị quai bị. 

Khoảng 2% đến 4% trẻ em bị quai bị có biến chứng viêm cơ tim và viêm màng ngoài tim, với các triệu chứng lâm sàng nhẹ khác nhau, một số trường hợp nghiêm trọng có thể phát triển thành suy tim và gây ra hội chứng Alzheimer gấp 8 lần. 

Khoảng 1,25% trường hợp trẻ bị quai bị có biến chứng viêm gan. Đồng thời, cũng có một số trường hợp mắc bệnh viêm khớp, thường liên quan đến các khớp lớn.  Ngoài ra, còn có viêm vú, viêm dacryodes, phù nề mô mềm trước xương ức , liệt dây thần kinh mặt, hoặc xuất huyết tiêu hóa…